İş Hayatında Stres Yönetimi: Sağlık ve Verimlilik Dengesi

Modern çalışma hayatı, çoğu zaman stresle başa çıkmamızı gerektirir. Zaman baskısı, iş yükü, hızlı karar alma ihtiyacı ve rekabet ortamı gibi faktörler stresin başlıca kaynaklarından sadece bazılarıdır. Ancak, stresi yönetmek sadece ruhsal sağlığımız için değil, aynı zamanda iş yerindeki verimliliğimiz için de çok önemlidir.Stresin uzun süreli etkileri hem fiziksel hem de zihinsel sağlığımızı olumsuz etkileyebilir. Fiziksel açıdan stres, yüksek tansiyon, uyku bozuklukları, bağışıklık sisteminde zayıflama gibi sorunlara yol açabilir. Zihinsel açıdan ise motivasyon kaybı, depresyon ve kaygı bozuklukları gibi sorunlar ortaya çıkabilir. İş yerindeki performansı düşürebilir, çalışanlar arasındaki iletişim ve iş birliği becerilerini zayıflatabilir.

Stres Belirtileri Nelerdir?

1. Fizyolojik Belirtiler

Stres vücudumuzda ilk olarak fiziksel değişimlerle kendini gösterir. Zamanla, stresin etkileri vücudun farklı sistemlerinde sorunlara yol açabilir. Örneğin, stres nedeniyle kan basıncında dalgalanmalar meydana gelir, nabız ve kalp hızı artar. Ayrıca baş ve bel ağrıları, mide ülseri ve kalp rahatsızlıkları gibi sağlık problemleri de ortaya çıkabilir. Bu belirtiler, stresin vücut üzerindeki zararlarını gösteren önemli işaretlerdir.

1. Psikolojik Belirtiler

Stresin belirtilerinden bir diğeri de psikolojik etkileridir. Stres, insan psikolojisi üzerinde derin izler bırakabilir. Psikolojik belirtiler, stresin ciddiyetini anlamada kritik bir öneme sahiptir. İnsan yaşamında memnuniyetsizlik duygusuna neden olabilen stres; özellikle iş tatminsizliği, gerginlik, kaygı, sinirlilik, yılgınlık ve işleri erteleme gibi sonuçlara yol açabilir. Ayrıca stres; kişinin içinde boşluk duygusu yaşaması, kin besleme, hayatın anlamını sorgulama, suçluluk hissetme, yönünü kaybetme, insanlara karşı düşmanca hisler geliştirme ve suç işleme eğilimi olarak tanımlanmıştır.

1. Davranışsal Belirtiler

Stres altındaki kişiler, zorlu durumlarla başa çıkmakta zorlanabilir ve bu da bazı davranışsal değişimlere yol açabilir. Örneğin, önemli bir kararı bile verirken zorluk yaşarlar, kendilerini değersiz veya yalnız hissedebilirler. Günlük alışkanlıklarında belirgin değişiklikler olabilir ve daha güvenli tercihler yapma eğiliminde olurlar. Beklenmedik bir durumda öfke, düşmanlık veya kızgınlık tepkileri gösterebilirler. Ayrıca, sigara, alkol gibi bağımlılık yapıcı maddelere yönelebilirler. Sürekli başarısızlık ve hata üzerine düşünme, hayal kurma ve dalgınlık hali de yaygın belirtiler arasında yer alır. Duygusal ve cinsel yaşamda da uygunsuz davranışlar sergileyebilir, çevrelerine aşırı güven ya da güvensizlik duyabilirler. Aşırı çalışmak, konuşma ve yazmada zorlanmak, önemli konuları göz ardı etmek veya gereksiz şeylere fazla odaklanmak da stresin etkileri arasında sayılabilir. Ayrıca, sağlığa aşırı ilgi gösterme, uyku düzeninin bozulması ve ölüm ya da intihar düşüncelerine yoğunlaşma gibi daha ciddi belirtiler de görülebilir.

Stresin İş Performansına Etkileri Nelerdir?

Aşırı stres, bireyler üzerinde çeşitli fizyolojik, psikolojik ve davranışsal olumsuzluklara yol açabildiği gibi, iş yaşamında çalışanların organizasyonlar için ciddi sorunlara neden olmasına da zemin hazırlayabilir. İş dünyasında stresin organizasyonlara etkisi genellikle performans düşüklüğü, çalışan sirkülasyonunun artması, iş kazalarının çoğalması, devamsızlık, işten ayrılma oranlarının yükselmesi ve süreçlerin bütüncül bir şekilde algılanamaması nedeniyle yaşanan yabancılaşma gibi durumlarla kendini gösterir. Organizasyonların iş ortamındaki verimliliği çalışanlarının performansına, çalışanların performansı ise onların psikolojik durumuna, yani stres düzeyine bağlıdır.

Çoğunlukla stresin insanlar üzerindeki olumsuz etkileri vurgulanır. Ancak stres, her zaman negatif bir durum olarak değerlendirilmemelidir. Bazı kriz anlarında bireylerin potansiyelini ortaya çıkarmasına olanak sağlayan bir unsur olarak olumlu bir şekilde de algılanabilir. Stresin iki yönü vardır: yapıcı ve yıkıcı. Her zaman çalışma hayatının olumsuz bir parçası olarak görülmemesi gereken stres, aslında başarıya ulaşmak için gereken bir miktar baskıyı temsil eder. Ancak çatışma yaratan stres kaynaklarının işyerinde ortadan kaldırılması büyük önem taşır. Bu nedenle, stresin her zaman olumsuz bir faktör olduğuna dair yaygın inanç doğru değildir.

Başka bir açıdan bakıldığında, stres genellikle zihinsel, fiziksel ve duygusal kaynaklarımızı tüketen bir durum olarak tanımlanır. Bu, genellikle stres konusundaki bilgi eksikliğinden kaynaklanır. Belirli bir eşiği aşan stresin insanlar üzerinde olumlu etkileri yoktur ve bu durum çeşitli fiziksel ve psikolojik rahatsızlıklara yol açabilir. Ancak kontrol edilebilir düzeydeki olumlu stres, göz ardı edilmemelidir. Stresin olumlu seviyesi, bireylerin enerjisini açığa çıkararak daha etkili çalışmasına katkı sağlayabilir. Yönetilebilir ve bireyin stres toleransını aşmayan stres, potansiyelin açığa çıkmasında önemli bir rol oynar ve performansı artırır. Doğan Cüceloğlu’nun ifadesiyle, kişinin yaşadığı huzursuzluk, mutsuzluk, gerginlik ve stres, bireyi uyandırmaya çalışan önemli bir uyarıcı niteliğindedir.

Orta düzeyde stres, verimliliği artırırken, yüksek seviyedeki stres çalışanların fiziksel ve zihinsel sağlığını olumsuz etkiler. Uzmanlara göre, hastalıkların yaklaşık üçte ikisi stres kaynaklıdır. Stresin neden olduğu sağlık sorunları, gelişmiş ülkelerdeki sosyal yardım maliyetlerinin %10’unu oluşturmakta ve bu sebeple %10-15 oranında verim kaybı yaşanmaktadır.

İşyerinde Stres Yönetimi

İşyerinde ortaya çıkan stres, doğru bir şekilde yönetilmediğinde bireylerde mantıksız davranışlara, organizasyonel düzeyde ise iç çatışmalara yol açabilir. Stresi kontrol edilebilir bir seviyede tutmak, stresle başa çıkmak ya da stres yönetimi olarak tanımlanabilir. Stres yönetimi, stres kaynaklarının neden olduğu duygusal baskıyı azaltmayı, tamamen ortadan kaldırmayı ya da bu baskıya dayanabilmek için bireylerin davranışsal ve duygusal tepkilerini güçlendirmeyi kapsar. Diğer bir ifadeyle stresle başa çıkma, çalışanların stres seviyesini faydalı olabilecek bir düzeyde tutmayı amaçlar.

Stresi yönetmekte bireysel yöntemlerin önemi büyüktür. Bu yöntemlerin ortak noktası, bireysel alışkanlıkların yanı sıra fiziksel, psikolojik ve davranışsal süreçlerin kontrol altına alınmasını sağlamaktır. Fiziksel aktiviteler, nefes egzersizleri, sosyal ve sportif etkinliklere katılım, masaj uygulamaları, zaman yönetimi gibi bireysel yöntemler stresi azaltmada etkili olabilir. Bunun yanı sıra iş genişletme, iş zenginleştirme, organizasyondaki rollerin netleştirilmesi, çatışmaların en aza indirilmesi, mesleki gelişim planlarının yapılması ve stres danışmanlığı gibi uygulamalar da stresi kontrol altına almak için örgütsel düzeyde kullanılabilecek yöntemlerdir. Ayrıca fiziksel çalışma koşullarının iyileştirilmesi de stresi azaltmada önemli bir etkendir.

Stresi Azaltmanın En Güçlü Yöntemi: Motivasyon

İş hayatında en sık kullanılan kavramlardan biri şüphesiz motivasyondur. Motivasyon, kişilerin ve organizasyonların ihtiyaçlarını karşılamayı hedefleyen bir çalışma ortamı oluşturarak bireylerin harekete geçmesini sağlama ve onları istekli hale getirme sürecidir. Motive olmuş çalışanların işleri daha fazla benimseyerek yapması ve bu doğrultuda daha kaliteli sonuçlar üretmesi beklenir.

Buna karşın, yaptığı çabanın sonucunda motive olmayan bir çalışandan yüksek bir performans sergilemesi beklenemez. Çalışanların organizasyon hedefleri doğrultusunda davranış geliştirmesi, yöneticilerin sorumlulukları arasındadır. Yöneticilerin, çalışanlarını daha yakından tanımak için zaman zaman bir araya gelmeleri ve bireysel özelliklerini dikkate alarak onları neyin motive edeceğini belirlemeleri oldukça faydalıdır. Motivasyondaki temel amaç, etkilemek istenilen kişilerin önceliklerini anlayarak onların ihtiyaçlarını karşılayacak bir yaklaşım geliştirmektir. İnsanların karakterlerine uygun görevlerde yer almalarının motivasyon seviyelerini doğrudan etkilediği söylenebilir.

Bireylerin ihtiyaçları değiştikçe, davranışlarında da değişiklikler görülmektedir. Bu durumlarda, motivasyon araçlarının sürekli olarak gözden geçirilmesi ve kontrol edilmesi büyük önem taşır. Motivasyonu yüksek çalışanlarla dolu bir organizasyonun elde edeceği sinerji sayesinde toplam başarısını artırması şaşırtıcı bir durum değildir. Böylelikle bireylerin stres oranlarında da gözle görülür bir azalma yaşanır.